Fransızca kökenli Şapel kelimesi, Hristiyanların tapınak veya kutsal alanı anlamına gelmektedir. Bazen küçüktür ve büyük bir kuruma bağlıdır. Didim Hisar mahallesinde bulunan tarihi Şapel ilçede yaşayan Hristiyanların ibadetleri için kullandıkları bir mekan olmanın yanında, yıl boyunca yerli-yabancı turistlerinde uğrak yeri olmaya devam ediyor.
Aydın ili Didim ilçesinde 1878 parselde kayıtlı Şapel, dini yapı işlevini burada yaşayan Rumların mübadele sonucu Yunanistan’a göç etmesine kadar sürdürmüştür. Türklerin Yoran’a yerleşmesiyle bina, işlev değişikliğine uğrayarak KINACI Ailesi tarafından 1990’lı yıllara kadar konut olarak kullanılmıştır. Yeni işlevine bağlı olarak yapıya farklı dönemlerde müdahaleler olmuştur (pencere ve kapı açıklıkları kapatılmış, yeni pencere ve kapılar açılmış, eklentiler inşa edilmiştir).
Yoran’da yaşayan halkın bir kısmının 1955 yılında yaşanan deprem sonrasında bugünkü Yenimahalle’de yapılan evlere taşınmasıyla Şapel binası konut işlevini yitirerek, KINACI Ailesi tarafından ahır olarak kullanılmaya başlanmıştır. Zaman içinde KINACI Ailesi’nin 1. kuşağa mensup üyelerinin vefatıyla yapı tamamen boşaltılmıştır. Didim’in özellikle 1980’li yıllarda yoğun göç almasıyla Yoran’da kaçak yapılaşma başlamış ve 1878 parselin bitişiğindeki parselde bulunan eski taş binanın yıkılmasından sonra yerine kaçak bir yapı inşa edilmiştir.
Şapel binasının güneybatısında yer alan yine 1878 parselde kayıtlı bina da Yoran’da 19. yy. sonunda inşa edilen sivil mimarlık örneklerindendir ve konut olarak inşa edilmiş ve kullanılmıştır.
1878 parselde kayıtlı bu iki yapı, KINACI Ailesi tarafından kiraya verilmiş, Şapelin yanındaki bina konut olarak kullanılırken, Şapel depo işlevi görmüştür.
Yaklaşık 300 yıl önce Rumlar tarafından şapel olarak inşa edilen ve 1800'lü yıllarda Rumlar tarafından Kilise olarak kullanılan tarihi binanın, 2012 yılında Didim Belediyesi tarafından restorasyonu yapıldı. Anıtlar Kurulu ve Milet Müze Müdürlüğü'nden alınan izinler doğrultusunda tamamlanan Restorasyon çalışması sonrası kapalı kalan tarihi şapel, ilçede yaşayan yabancı uyruklu vatandaşların girişimleri ile kullanıma açıldı.Didim’de yaşayan çok sayıda yabancı uyruklu vatandaşın talebi üzerine 2012’de restorasyonu tamamlanan Şapel 2015 yılında kullanıma açıldı.
YAPININ MİMARİ TANIMI, ESTETİK ÖZELLİKLERİ ve DEĞERİ
19. yy.’da yapılmış, tek nefli, dikdörtgen plan şemasına sahip olan Şapel’in güney cephesi uzunluğu 11.45 m., kuzey cephesi uzunluğu 11.34 m., doğu cephesi uzunluğu 4.55 m., batı cephesi uzunluğu 4.75 m.’dir.
Yoran Köyü’ndeki Şapel, tek nefli, dikdörtgen planlı Ortodoks Hıristiyanlara ait küçük kilise yapılarından olmasına rağmen; ana giriş kapısının batıda olmayışı, bu nedenle de doğu-batı ekseninde gelişen plan şemasının kesintiye uğraması nedeniyle geleneksel uygulamalardan ayrışmaktadır. Ancak boyutları, mimari cephe özellikleri, malzeme kullanımı ile Rum Ortodoks kiliselerinin tipik özelliklerini taşımaktadır.
Yığma olarak moloz taşından, moloz taş arası tuğla dolgu kullanılarak kaba yonu taş örgü tekniği ile inşa edilen yapının iç duvarlarının sonradan sıvandığı düşünülmektedir. Restorasyon projesinin uygulaması öncesinde yapılacak sıva analizlerinin sonucuna göre iç duvarlardaki sıvanın hangi dönemde yapıldığı tespit edilecektir. Dış cephe sıvasız taş duvardır. Yapının dış cephesinin hiçbir zaman sıvanmadığı açıkça anlaşılmaktadır.
Kapılar ve pencereler basık kemerli taş sövelidir. Taş söveler üzerine ahşap hatıllar yerleştirilmiştir. Yapının orijinal kapı ve pencere kepenkleri günümüze ulaşmamıştır. Ancak yöredeki aynı dönem yapılarında pencere kepenkleri genellikle çift kanatlıdır. Yoran Köyü’ndeki bütün yapılarda çakma tekniğiyle yapılmış kepenkler kullanılmıştır. Kapılar da çoğunlukla çakma tekniğiyle yapılmış ahşap kapılardır. Tek veya çift kanatlı kapılar sade, bezemesizdir.
AKBÜK’TE BULUNAN TARİHİ KİLİSE TURİZME KAZANDIRILMALIDIR
Didim Akbük Mahallesi’nde bulunan Ortodoks mezhebine göre inşa edilmiş kilise ise bakımsızlıktan, neredeyse kullanılmaz hale gelmiş durumda. Bu kilisenin de topluma ve turizme kazandırılması için çalışmalar sürüyor. Gerçekleştirilecek restorasyon sonrası Didim’e ziyarete gelenlerin uğrak noktası haine gelmesi ile Akbük esnafına da ekonomik katkı sağlayacaktır.